Tacir çeki nedir?
Gerçek veya tüzel kişi tacirler ile esnaf ve sanatkarlar odasına kayıtlı esnaf ve sanatkarların çeklerine tacir çeki denir.
Bu çek anılan kişilerce bir ticari ilişki çerçevesinde düzenlenmiş bir çektir.
Tacir çekinin yasaya konulmasının amacı, temel olarak ticaret şirketlerine ilişkin ödeme ve tahsil işlemlerinin şirketle ilgili veya ilgisiz gerçek kişiler üzerinden yürütülmesine engel olmak, kayıt dışı ekonominin, kara paranın aklanması ve terörün finansmanına engel olmak ve bu bağlamda hukuka aykırılıkların perdelemelerin ve başkasının arkasına gizlenmelerin engellenmesidir.
5941 sayılı kanunun 7. maddesinde, tacirin ticari işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi (6) aydan (2) yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılacağı, tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri veren banka görevlisi hakkında da elli günden yüz elli güne kadar adli para cezasına hükmolunacağı yazılıdır.
5941 sayılı kanunda tacir olsun veya olmasın, bir tüzel kişi adına çek düzenleyen gerçek kişinin ad ve soyadının düzenlenen çek üzerinde açıkça yazılmasını sağlamaya yönelik düzenleme yapılmıştır. Tüzel kişi adına çeki düzenleyen gerçek kişinin adı ve soyadı, çek yaprağı üzerine matbu olarak kaşe basılmak suretiyle veya el yazısıyla yazılabilir.
5941 sayılı kanun kişinin tacir sıfatıyla keşide edeceği çek ile tacir olmayan kişinin düzenleyeceği çeki birbirinden ayırmıştır. Kişinin ticari ilişki çerçevesinde ve tacir sıfatıyla düzenleyeceği çekin münhasıran tacir kişiye özgü çek olması gerekir. Tacir kişi, iştigal ettiği ticari faaliyet dışında bulunduğu ticari ilişkilerle ilgili olarak tacir çeki düzenleyemez.
Tacir olmayan kişi kendi adına tacir çeki düzenleyemez ve fakat tacir sıfatını haiz bir tüzel kişiyi temsilen bu tüzel kişi adına düzenlenen tacir çekini imzalayabilir. Böylece tacir sıfatını haiz tüzel kişinin taraf olduğu ticari ilişkilerde, bu tüzel kişinin borcuna karşılık olarak organlarında görev yapan veya temsilcisi sıfatını taşıyan ya da herhangi bir gerçek kişi adına açılmış çek hesabıyla ilişkilendirilmiş çek keşide edilmesinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
Bu doğrultuda bankalara bildirim yükümlülüğü getirilmiştir. Buna göre tacir tüzel kişi veya onun faaliyetleriyle ilişkilendirilmek kaydıyla tüzel kişinin gerçek kişi ortakları, ortakların ilgili bulunduğu veya tüzel kişinin veya ortaklarının etkisi altında bulundurduğu gerçek kişiler ile tüzel kişinin yönetim organında görev alan veya temsilcisi sıfatını taşıyan gerçek kişiler adına açılmış çek hesapları, tacir tüzel kişiye ait çek hesapları olarak kabul edilecektir.
Özetle, tacir bir kişinin bir ticari ilişki çerçevesinde ve tacir sıfatıyla düzenleyeceği bir çekin mutlaka “tacir çeki” yani “tacir hamiline çeki” veya “tacir emre çeki” çeşidinden biri olması gerekmektedir. “Tacir hamiline çeki”, zemini kırmızı olan çerçeve içerisinde beyaz renkte ve büyük harflerle basılacaktır, üzerinde “Tacir hamiline” ibaresi olacaktır ve lehtar ismi için ayrılan kısımda matbu olarak”HAMİLİNE” ibaresi yer alacaktır.
“Tacir emre çeklerinde ise lehtar kısmı çek karnesi sahibi tarafından doldurulmak üzere boş bırakılmıştır. Sonuç olarak, şirketinizin ticari ilişkiden doğan bir borcunun “tacir olmayan hamiline çek” ile ödenmesi yeni Kanunun getirdiği sistematiğe aykırıdır.
Ancak şirketin, şirket borçlarını “tacir hamiline çeki” vasıtasıyla ödenmesi mümkündür ve hatta bu çek türünün çıkartılmasının amacı budur. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken, tacirin, hamiline çekler kullanarak yapacağı ödemelerini matbu olarak basılan “tacir hamiline çek” yapraklarını kullanarak yapmasının gerekmesidir.
“Tacir emre çeki” yaprağının lehtar kısmına “hamiline” ifadesi yazılarak bir hamiline çek yazılması mümkün olmayıp bu duruma karşı Kanun ile getirilmiş cezai müeyyideler vardır; böyle bir çek bankaya ibraz olunduğunda baka tarafından Cumhuriyet Başsavcılığı'na suç duyurusunda bulunulur ve kanunla keşideciye 1 yıl hapis cezası öngörülmüştür.
Esnaf ve Sanatkarlar tacir çeki düzenleyebilirler mi?
Bu soru aslında iki bölüme ayrılır esnaf ve sanatkar odasını kayıtlı olanlar ve esnaf ve sanatkar odasını kayıtlı olmayanlar.