Kara delik nedir?
Astrofizik; Gök cisimlerinin ve olaylarının fiziksel ve kimyasal özelliklerini, yapılarını inceleyen astronomi dalının adıdır. Dolayısıyla Kara deliklerle ilginen astronomi dalıda “Astrofizik” tir.
Kara delik; Bir astronomi dalı olan Astrofizikte, Einstein'ın genel görelilik kuramının öngördüğü, çekim alanı her türlü maddesel oluşumun ve ışınımın kendisinden kaçmasına izin vermeyecek derecede güçlü olan, kütlesi büyük bir kozmik cisim olarak tanımlanır.
Kara delik “çekimsel tekillik” denilen bir noktaya konsantre olmuş bir kütleye sahiptir. Kara delik ışığın dahi kendisinden kaçmasına imkan vermeyen kara delikler son derece güçlü bir kütleye sahiptir.
Kara deliklerden Dünya'ya en yakın olanı 0,3 milyar ışık yılı, en uzak olanı ise 11,4 milyar ışık yılı uzaklıkta yer alıyor.
Kara delik adı nereden gelir?
Işığın temel yapı taşı olan “fotonların” da kara delik tarafından çekilmesi bu kozmik cisimlerin etrafında herhangi bir ışık salınımı olmamasına neden olur ve “kara delik” ismi de buradan gelir.
Kara delik kavramı ilk olarak kim ortaya atmış ve kullanmıştır?
“Kara delik” kavramı ilk kez 1767 yılında İngiliz bilim adamı “John Michell” tarafından ortaya atılmış ve “karadelik” ifadesi ise ilk kez Amerikalı fizikçi “John Archibald Wheeler” tarafından 1969 yılında kullanılmıştır.
Kara deliğin özellikleri
1. Kara delik diğer astrofizik cisimleri gibi bir astrofizik cismidir.
2. Doğrudan gözlemlenilmesi çok zordur.
3. Kara deliklerin merkezi bölgesinin tanımlanamayışındaki en önemli etken, merkezinde bir “çekimsel tekilliği” içeriyor olmasıdır.
4. Kara deliğin kütlesine oranla bir “kütleçekim alanı” ve elektriksel yüküne oranla bir “elektrik alanı” vardır.
5. Kara delikler yarattıkları olay ufkunda uzayı büktükleri için olay ufkuna giren bir cisimin hiçbir güçle oradan kurtulması mümkün olmaz.
6. Kara deliğin olay ufkuna girdikten sonraki olaylar bilinen fizik kanunlarıyla da açıklanamaz.
7. Kara delikler olay ufuklarına giren cisimleri içine çektikçe daha çok kütle kazanıp olay ufukları daha da artar, böylece gitgide büyürler.
Kara deliğin tanımlanmasında kullanılan parametreler
1. Kütle
2. Elektriksel yük
3. Açısal momentum
Olay ufku nedir?
Işık ve maddenin artık kaçamadığı bölgeyi sınırlayan kuşağa “olay ufku” denir. Olay ufku, herhangi bir fiziksel incelemede bulunamadığımız bir uzay parçasıdır. Ne olay ufkundan ötesini bilinen yasalarla açıklama olanağı vardır, ne de orada ne olup bittiğini bilmenin bir yolu vardır. Bir yıldızın olay ufku, yıldızın çökmeden önceki kütlesiyle orantılıdır.
Bir kara delik madde yuttukça olay ufkunu genişletir, olay ufku genişledikçe de daha güçlü çekim alanına sahip olur. Kara deliğin olay ufkunda teorik olarak zaman tümüyle durmaktadır.
Kara delikler nasıl oluşur?
1. Bir nötron yıldızına, belirli bir kritik kütleye ulaşana kadar, bir başka yıldızdan çıkan maddenin katılımıyla oluşabilir.
2. Bir nötron yıldızının başka bir nötron yıldızıyla birleşmesiyle oluşabilir.
3. Büyük bir yıldızın kalbinin doğrudan kara delik halinde içe çökmesiyle oluşabilir.
Kara deliklerin sınıflandırılması
1. Yıldızsal kara delikler
2. Dev kara delikler
3. Orta kara delikler
4. İlksel kara delikler
Yıldızsal kara delikler
Yıldızsal kara delikler birkaç güneş kütlesi kadar bir kütleye sahiptirler. Ölmekte olan bir yıldız, eğer Güneş’imizin üç mislinden daha ağırsa, nötron yıldızı düzeyinde kalamaz, çekirdeğindeki tepkime ve yoğunluk artması devam eder ve “kara delik” haline gelir. Yıldızsal kara delik büyük bir yıldızın kalıntısının (artık maddesinin) çekimsel içe çökmesinin ardından doğarlar.
Dev kara delikler
Dev kara delikler birkaç milyon ile birkaç milyar güneş kütlesi arasında değişen bir kütleye sahiptir. Galaksilerin merkezinde bulunurlar ve varlıkları bazen akışların ve X ışınımının oluşmasına yol açar. Bu yüzden bu galaksi çekirdekleri, yıldızların üst üst yer almasından oluşan normal parlaklığa kıyasla daha parlak hale gelirler ve “aktif galaksi çekirdekleri” adını alırlar. Galaksimiz Samanyolu da böyle bir kara delik içerir ve bu kara deliğe yakın yıldızların son derece hızlı hareket ettiklerinin gözlemlenmesi bu bulguyu doğrular.
Orta kara delikler
Orta kara delikler yakın zamanlarda keşfedilmiş olup, kütleleri 100 güneş kütlesi ile 10.000 güneş kütlesi aralığında değişir. 1970’li yıllarda orta kütleli kara deliklerin küresel yıldız kümelerinde oluştuğu hipotezi ortaya atılmış, fakat bu hipotezi destekleyecek hiçbir gözlem elde edilememişti. 2000'li yılların gözlemleri parlaklık ötesi veya “aşırı parlak X ışını kaynakları”nın varlığını ortaya koydu.
İlksel kara delikler
Mikro kara delikler veya kuantum kara delikleri de denilen “ilksel kara delikler” çok küçük boyutlarda olan kara deliklerdir. Bunlara “ilksel” adının verilme nedeni, Büyük Patlama sırasında oluştuklarının sanılmasındandır. “İlksel kozmos”da küçük ölçekli aşırı yoğunlaşmaların çekimsel içe çökmesiyle oluştukları sanılmaktadır. 1970’li yıllarda ünlü fizikçilerden Stephen Hawking ve Bernard Carr kara deliklerin ilksel kozmosdaki oluşum mekanizması üzerine araştırmalarda bulundular ve kara delik kavramını geliştirerek “mini kara delik” adı verilen, yıldızsal kara deliklere nazaran son derece küçük kara deliklerin bol miktarda bulunduğu sonucuna vardılar. Bu kara deliklerin kütleleri bakımından yoğunlukları ve dağılımları henüz bilinmemekteyse de, bunları belirleyen etkenlerin ilksel kozmosdaki yani “kozmik şişkinlik” teki hızlı genişleme evresine ilişkin koşullarla ilgili olduğu sanılmaktadır.
Kara delik gerçekte var mı?
Ünlü İngiliz fizik adamı Stephen Hawking kara deliklerin var olmadığını bilim adamların bulduğu şeylerin olsa olsa gri delikler olabileceğini açıklayarak bilim dünyasını şok etti. Stephen Hawking yeni teorisinde kara delik dediğimiz bölgelere giren ışığın zannedildiği gibi sonsuza dek ortadan kaybolmadığını “Bir süre sanki bir yürüme bandındaymışçasına kara deliğin merkezinden kaçmaya çalıştıktan sonra radyasyona dönüşerek dışarı sızdığını açıkladı.
NuSTAR nedir?
Nasa'nın ölü yıldızlar ve karadelikleri bulmak için geliştirdiği teleskobun adıdır.
NuSTAR karadelikleri nasıl tesbit ediyor?
Etkin galaktik çekirdeklerin merkezinde yer alan karadeliklerin çevresinde çok büyük miktarda madde bulunuyor. Karadelikler, bu maddeleri içine çekerken çevresine devasa miktarda X-ışını radyasyonu yayıyor. NuSTAR, karadelikleri bu radyasyon ışınımlarından tespit ediyor.
Dünya'nın içinde bulunduğu Samanyolu Galaksisi'nin merkezinde de bir kara delik yer alıyor. Ancak Samanyolu etkin bir galaksi olmadığı için merkezindeki karadelik, yeni keşfedilen devasa karadeliklere oranla çok daha az miktarda radyasyon yayıyor.
Kuran-ı kerimde kara delik'ten nasıl bahsediliyor?
1. Sana, Saatin(Kıyamet'in) ne zaman demir atacağını(geleceğini) soruyorlar. De ki: “Onun ilmi, ancak Rabb'imin yanındadır. Onun vaktini, Allah'tan başkası ifşa etmez. Gökler-Arz'(Evrenler), ağırlaştı('kritik kütle'ye yaklaştı). Saat(Kıyamet), size ansızın gelir.” Sanki sen, (Kıyamet'in vaktinden) haberdarmışsın gibi, sana soruyorlar. De ki: “Onun ilmi, ancak Allah'ın yanındadır, insanların çoğu bilmezler.”
2. Gökler-Arz (evrenler), başka bir 'Göklere-Arz'a(Cennet ve Cehenneme), dönüştürüldüğü gün (Kıyamet Günü), onlar, Tek ve Kahhar olan Allah için, ortaya çıkacaklardır.
3. O (Kıyamet) günü Biz, “Göğü”, kitabın sahifelerini dürüp-büker gibi, bükeriz. (Büyük Patlama'yla) ilk önce yaratmaya başladığımız gibi, yine onu, (hiper karadelik tekilliğinde), iade ederiz. Bu, Bizim üzerimize bir vaattir. Elbette Biz, bunu yapacak olanlarız.
4. Güneş de, kendisi için (takdir edilmiş) olan, karar yeri'ne doğru akıp gitmektedir. Bu, Aziz ve Alim olan Allah'ın takdiridir.
5. Her şeyin melekut'u(en temel yapıtaşı-özü-ruhu) elinde bulunan (Allah), ne Yücedir! Sizin dönüşünüz O'nadır.
6. Sarmal yollar ve yörüngeler sahibi Göğe andolsun!
7. Çöktüğü zaman yıldıza andolsun!
8. Ey cin ve insan toplulukları, eğer göklerin ve Arz'ın sınırlarından, nüfuz etmeye(aşıp-geçmeye) güç yetirebilirseniz, yapın! Nüfuz edemezsiniz, ancak bir sultan'(üstün bir güç) müstesna.
9. Hayır, yıldızların çöktüğü yere(karadeliğe) yemin ederim. Şayet bilirseniz, bu azim(büyük) bir yemindir.
10. Gök, yarılıp-çatlamış ve (Allah'ın) vaadi yerine gelmiştir.