Çivi yazısı nedir?
Tarihin çok eski çağlarında ön Asya'nın birçok bölgelerindeki kavimlerin kullandığı bir yazı şeklidir. Yatay ve dikey çizilmiş çizgilerden meydana gelme bir yazıdır. Çizgilerin ucunda çivi başı gibi üç köşe başlar vardır. Yazıyı Sumerlerliler icat etmiş, Hititler, Asurlular, İranlılar tarafından Miladın birinci yüzyılına kadar kullanılmıştır. Zamanla geliştiği halde, hiç bir zaman Fenike yazısı gibi harfleri yan yana getirmek esasına dayanmamıştır. Hamurabi Kanunları gibi tarihi eserler 5.000 yıl öncesinden zamanımıza bu yazı sayesinde gelebilmiştir.
Yazıların her birisi çiviye benzediği için bu isim verilmiştir. Yazı karekterleri yarım üçgen, birbirine karşı zıt yönde çizilmiş çizgiler, dikey çivi, yatay çivi, aşağı ve yukarı eğik çivi, köşe çengeli, gibi yazılardır. Soldan sağa doğru yazılır. Çivi yazısını ilk kullananlar Sümerler olmuştur. Mezopotamya’ya gelip yerleşenler de kullanmıştır. Mezopotamya dışındaki kavimlerin Asurlular, Hititler, İranlılar tarafından da kullanıldığı anlaşılmıştır. 5000 sene önce çivi yazısıyla taşlar üzerine yazılan Hammurabi kanunları günümüze kadar saklanabilmiştir.
Bilinen en eski yazıdır; biçimi çiviye benzediğinden bu adla anıldı. Çivi yazısını Sümerlerin bulduğu kabul edilir. İÖ 4. binin ortalarında resim yazısı olarak kullanıldığı bilinir. Bugün eldeki en eski çivi yazılı belgeler, Mezopotamya’nın Uruk Kenti’nin IV A tabakasında bulundu ve İÖ 3100 yıllarına tarihlendi. Önceleri resim yazısı olarak kullanılan çivi yazısı, daha sonraları 90° sola yatık biçimde yazılmaya başlandı. Çivi yazısı çeşitli şekiller verilmiş çamur halindeki kil üzerine kamış ya da madeni kalemlerle yazılıyor ve kurutulduktan sonra özel ya da tüzel arşivlerde korunuyordu.
Yazı malzemesi olarak kilin yanı sıra çeşitli madenler de kullanılmıştır. Asya kökenli, tek heceli bir dil olan Sümerce, çivi yazısıyla çok kolay yazılırken aynı yazıyı kullanacak olan toplumların dilleri için uygun bir yazı sistemi olmadı. Bu nedenle çivi yazısını kullanan öteki halklar işaretlerde değişiklikler yaptılar. Çivi yazısını Sümerlerin yanı sıra Akatlar, Asurlular, Babilliler, Kasitler, Elamlılar, Hititler, Urartular ve hece yazısı olarak Persler kullandılar. Çivi yazısı temel özellikleri şunlardır: Bir hece yazısıdır; sodan sağa yazılır; 10 bini aşkın işaret içerir. Hece değeri olan işaretlerin yanı sıra sözcük değeri olan ideogramlar ve belirtici işaretler olan determinativler bu yazının işleyiş biçimini oluştururlar.
Ayrıca birçok işaretin bir araya gelerek oluşturduğu karmaşık işaretler de vardır. Çivi yazısının çözümü için ilk kez uğraş veren Georg Friedrick Grotefend (1775-1853) adlı bir Alman tarih öğretmeni oldu. Daha sonra İran’da görevli bir İngiliz subayı olan Henry Creswiche Rewlinson (1810-1895), Kirmanşah yakınlarındaki Bisutun (Behiştun) kayalıklarında bulunan Pers Kralı Büyük Darius’a ait kaya kabartmasındaki çivi yazılarının çoğunu çözmeyi başardı. Onun açtığı yoldan ilerleyen bilim adamları, kazılar sonunda açığa çıkan çok sayıdaki belge üzerinde çalışarak çivi yazısını çözdüler.