Bretton woods sistemi nedir? (Ekonomi)
(Bretton Woods System) İkinci Dünya Savaşı sonlarından 1973 başlarında, sanayileşmiş ülkelerin ulusal paralarını Amerikan Dolarına karşı dalgalanmaya bırakmaları ile sona eren uluslararası para sistemi. Savaş’tan sonraki uluslararası mali sistemi belirlemek amacıyla, ABD’de Bretton Woods’ta (New Hampshire), 40 kadar ülke temsilcisinin katılmasıyla toplanan, Bretton Woods Konferansının sonucunda oluşturulmuştur. Bu toplantılarda Dünya Bankası ile Uluslararası Para Fonu’nun kurulması kararlaştırılmıştı. IMF’ nin görevi, yeni kurulan uluslararası para sisteminin düzenli bir biçimde yürümesini sağlamaktı. O yüzden Bretton VVoods Sistemi’ne IMF Sistemi de denmiştir. Bir döviz kuru rejimi olarak bu sistem ayarlanabilir sabit kur sistemine dayanmaktaydı. Sistemin temel özellikleri şöyle belirtilebilir : ABD dışındaki ülkeler ulusal paralarını sabit kurlardan ABD Dolarına bağlamışlardı. Bu sabit kurlara dolar paritesi denir.
Piyasada döviz kurlarının, Parite etrafında zp. % 1 gibi çok dar sınırlar içinde dalgalanmasına izin verilirdi. Kurların, bu sınırların altında veya üstündeki değişmelerinin ise, merkez bankalarının döviz piyasalarında ulusal para karşılığında dolar satması veya dolar satmalması ile önlenmesi gerekiyordu. Sistemin diğer bir ayırıcı özelliği de, ABD’nin Doları başka bir ülkenin parasına değil, 1 ons saf altm: 35 Dolar fiyatından altına bağlaması ve yabancı merkez bankalarına, arz edecekleri dolar rezervleri karşılığında federal Reserve Bank’tan altın satma taahhüdünde bulunması idi. ABD’nin altın stokları çok büyük miktarlara ulaştığı için bunun tüm ülkelerin taleplerini karşılayacağı sanılıyordu. Her ülke parasını Dolara, Dolar da sabit fiyattan altına bağlandığı için, ABD dışındaki ülke paralarının değeri, altına doğrudan dönüştürülmemekle birlikte dolaylı yoldan altın cinsinden tanımlanmış oluyordu. Buna da ulusal paranın Altın Paritesi denmiştir.
Ülkelerin paraları Dolara bağlı ve ellerindeki resmi dolar fonları, ABD’ ye arz edilerek altına dönüştürülebildiği için, bu sistem bir Dolar Kambiyo Sistemi durumunda idi. Bretton VVood Sisteminde dış ödemeler açığı içinde bulunan ülkeler devalüasyon, dış fazla veren ülkeler de revalüasyon yapmak suretiyle dış dengeyi sağlamaya çalışacaklardı. Sistem, Bretton Woods Konferanslarına sunulan Amerikan Tasarısı (Bkz. White Planı) nin çok az değiştirilmesiyle oluşturulmuştu. Bu sistem esneklikten yoksun, oldukça katı bir sistemdir. Oysa toplantıya İngiltere tarafından sunulan Keynes Planı daha esnek bir mekanizmaya dayanıyordu.
Bretton Woods Sistemi Amerikan Dolarını sistemin “anahtar para”sı durumuna getirmişti. Doların istikran, sistemin aksamadan yürümesi için zorunlu idi. Ancak 1950 lerin sonlarından itibaren sistemin uygulanmasında sorunlarla karşılaşılmaya başlanmıştır. Bu sorunlar, büyük ölçüde ABD’nin dış ödeme ¦’açıklarından ve dolara duyulan güvensizlikten kaynaklanıyordu. Dolardan kaçışın ve spekülatif sermaye akımlarının büyük boyutlara ulaşması sonucunda 18 Aralık 1971 de yapılan Smithsonian Kur Ayarlamaları ile sistemin anahtar parası olan Dolar, devalüe edildi. Spekülatif akımların durmaması üzerine, 1973 Şubatında Dolar ikinci kez devalüe edildi. Bunun da başarısızlıkla sonuçlanması üzerine dünya borsaları Mart 1973 de iki hafta süreyle kapatıldı. 16 Mart 1973 de borsalar yeniden açıldığında Avrupa Topluluğu ülkeleri, ulusal paralarının Dola-” ra karşı dalgalanmaya bırakıldığını dünyaya ilan ediyorlardı. Diğer sanayileşmiş ülkeler ise zaten paralarını dalgalanmaya bırakmışlardı. Böylece, bu tarihten itibaren Bretton Woods Sistemi yıkılmış oluyordu. Bundan sonra çoğu ülkeler daha esnek bir sistem olan yönetimli dalgalanma uygulamasına geçmişlerdir.